Συγκομιδή Δασικής Βιομάζας και την Αξιοποίησή της για Ενέργεια

Στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της επιστημονικής κοινότητας

και της κοινωνίας στην Ευρυτανία

Η δασική διαχείριση είναι υψηλά στην αντζέντα κάθε  ορεινού δήμου στην Ελλάδα καθώς αποτελεί το δυναμικότερο πυλώνα της τοπικής οικονομίας και για δεκαετίες κινητοποιούσε οικονομικά το μεγαλύτερο τμήμα του τοπικού πληθυσμού, μέσα από τους δασικούς συνεταιρισμούς.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νομού Ευρυτανίας που παρά το ένδοξο παρελθόν δεκαετιών με κραταιούς Δασικούς Συνεταιρισμούς, αντιμετωπίζει, από τις αρχές του 2000 και για μια τουλάχιστον δεκαετία, εκτεταμένη κρίση, με τις  Ενώσεις Δασικών Συνεταιρισμών Εργασίας να καταγράφουν ελάχιστα νούμερα, τόσο σε ενεργούς δασεργάτες όσο και έσοδα.

Η Ευρυτανία είναι ένας καθαρά ορεινός νομός με δασοκάλυψη που ξεπερνά το 70% της συνολικής του έκτασης, ο πιο αραιοκατοικημένος νομός της χώρας και ο μικρότερος σε έκταση στην Περιφέρεια της Στερεάς Ελλάδας. Οι δυνατότητες αξιοποίησης της υπολειμματικής δασικής βιομάζας των πλούσιων δασών της είναι στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος της τοπικής κοινωνίας, καθώς αποτελεί τομέα που έχει τη δυναμική να προφέρει «πράσινες θέσεις εργασίας» στον τοπικό πληθυσμό, που όλο και συρρικνώνεται αριθμητικά.

Το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, με έδρα το Καρπενήσι, ανταποκρινόμενο στις οικονομικές και κοινωνικές ανάγκες της Ευρυτανίας και με γνώμονα την προαγωγή της ορθολογικής και ολιστικής διαχείρισης του δασικού πλούτου στην Ελλάδα, διοργάνωσε επιστημονική ημερίδα με θεματική τη Συγκομιδή Δασικής Βιομάζας και την Αξιοποίησή της για Ενέργεια, την Πέμπτη 23 Νοεμβρίου 2023, στο Καρπενήσι.

Φοιτητές του Τμήματος Δασολογίας & ΔΦΠ στο Καρπενήσι, εκπρόσωποι δασικών υπηρεσιών και επαγγελμάτων, επιχειρηματίες και πολίτες επέδειξαν ενεργό ενδιαφέρον για τη θεματική της ημερίδας (φτ. Κων/νος Κούκος)

Φιλοξενούμενος εισηγητής ο επισκέπτης καθηγητής του Τμήματος, Δρ.  Δημήτριος Αθανασιάδης,  Associate Professor at the Department of Forest Biomaterials and Technology of the  Swedish University of Agricultural Sciences (SLU) in Umea.

Συγκέντρωση και μεταφορά δασικής βιομάζας και προϊόντα επεξεργασίας της στη Σουηδία

(https://www.slu.se/en/departments/forest–biomaterials–technology/)

Στην ομιλία του με τίτλο Βιώσιμη διαχείριση δασών και αλυσίδες εφοδιασμού δασικής βιομάζας στα ψυχρόβια δάση της Σουηδίας, παρουσίασε πληροφορίες για τη δασοκομία και τη διαχείριση των δασών στη Σουηδία. Τα δάση στη Σουηδία ανήκουν κυρίως σε ιδιώτες, περίπου 350.000 πρόσωπα. Οι ιδιώτες κατέχουν το 50% του συνόλου των δασικών εκτάσεων, οι εταιρείες κατέχουν περίπου το 25%. Συγκομίζονται 77 εκατομμύρια κυβικά μέτρα κάτω από το φλοιό και από αυτό το ένα μικρό μέρος γίνεται καύσιμο, ενώ το μεγαλύτερο μέρος γίνεται  πριστή ξυλεία και χαρτοπολτόs. Υπάρχουν 50 εθνικά πάρκα στη Σουηδία και 3.000 συμφωνίες για την Προστασία των Οικοτόπων και τη Διατήρηση της Φύσης, καθώς όπως τόνισε οι Σουηδοί αγαπούν ιδιαίτερα το δάσος και στην καθημερινή τους κουλτούρα υπάρχει άμεση σύνδεση με αυτό. Ο κ. Αθανασιάδης παρουσίασε μια τυπική σκανδιναβική εφοδιαστική αλυσίδα των βιομηχανιών χαρτιού και χαρτοπολτού, καθώς και των πριστηρίων. Στην Σουηδία τα δέντρα σε μία συστάδα κόβονται ολοκληρωτικά (αποψιλωτική υλοτομία). Έδειξε πώς εργάζονται οι συγκομιστές και πως γίνονται οι αναδασώσεις που ακολουθούν των αποψιλωτικών υλοτομιών, με χειρωνακτικές εργασίες φυτεύσεων (απασχολούνται νέοι ακόμα και από την Λυκειακή εκπαίδευση). Έκλεισε την ομιλία του δείχνοντας  μερικά συστήματα για τη συγκομιδή των υπολειμμάτων υλοτόμησης, με κυριαρχία μηχανημάτων, ειδικά διαμορφωμένων για εργασίες σε δασικά περιβάλλοντα χωρίς κλίσεις εδαφών και με υψηλή τεχνολογία ηλεκτρονικής καταγραφής και υπολογισμών από τους χειριστές τους (όγκου ξυλείας, τιμών κ.α.).

Ακολούθησε μια εμπνευσμένη από τη μακρόχρονη εμπειρία και βιωματική επιστημονική εργασία στα δάση της Ελλάδας εισήγηση, από τον Δρ. Ιωάννη Κακαρά, Ομότιμου καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας με τίτλο Συγκομιδή ξύλου στην Ελλάδα: Παρελθόν, παρόν και μέλλον. Δασολόγος με πάθος και ενσυνείδητη προσφορά δεκαετιών στην εκπαίδευση της νέας γενιάς Δασοπόνων και Δασολόγων, κατέθεσε την επιστημονική ολιστική διαχειριστική προσέγγιση των ελληνικών δασών στην κατεύθυνση της αειφορίας και της  βιωσιμότητας των πολλαπλών χρήσεων και ωφελειών. Τόνισε και περιέγραψε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ελληνικών δασών με την ποικιλότητα των δασικών οικοτόπων να διαδέχονται τις υψομετρικές ζώνες βλάστησης (από τα παραθαλάσσια είδη Πεύκης έως την ζώνη ψυχρόβιων κωνοφόρων (ερυθρελάτης, κεφαλληνιακής ελάτης, κ.α.). Επεσήμανε τις οικοσυστημικές υπηρεσίες των ελληνικών δασών, τη ρυθμιστική τους αξία ως προς τον υδρολογικό πλούτο, τη συγκράτηση των εδαφών και την υποστήριξη πλούσιων βιοτόπων που συνδέονται με την μεγάλη πολιτιστική τους αξία και την ορεινή κτηνοτροφική πολιτιστική κληρονομιά, που στηρίξει τις τοπικές κοινωνίες από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας. Δάσος και ελληνικός πολιτισμός πορεύονται μαζί στους αιώνες, από τη ναυπηγική των απαράμιλλης τέχνης  πλοίων (τριήρεις, καΐκια, κ.λπ.) έως την σύγχρονη δόμηση ξύλου, που προσφέρεται ως βιοκλιματικό δομικό υλικό στις κλιματικές απαιτήσεις του σήμερα. Ο κ. Κακαράς συγκρίνοντας τα οικολογικά δεδομένα των ελληνικών δασών με εκείνα τη Σουηδίας, επεσήμανε ότι πρόκειται για διαφορετική κλίμακα δασικού τοπίου, εδαφολογικών δεδομένων και βέβαια  μεγεθών οικονομίας. Κάλεσε όλους τους εμπλεκόμενους στην δασική διαχείριση στην Ελλάδα – Υπουργείο, Δασικές Υπηρεσίες, εμπόρους και βιομηχάνους ξύλου, τοπικές αυτοδιοικήσεις και ενεργούς πολίτες – να αναλογιστούν τις ευθύνες τους και να εργαστούν στην κατεύθυνση της αειφορίας των καρπώσεων ξυλείας των δασών μας,  της διατήρησης και διαφύλαξης των οικολογικών αρχών και των τύπων  οικοτόπων προτεραιότητας, αλλά και την πυροπροστασία και πρόληψη των δασικών πυρκαγιών που αποδεκατίζει τα παραγωγικά δάση της πατρίδας μας.

Αναλύθηκε η διαχρονική εξέλιξη των μεθόδων συγκομιδής του ξύλου από τα δάση μας, δηλ. των εργαλείων που χρησιμοποιούνταν, των τεχνικών ρίψης των δένδρων, της αποκλάδωσης, του τεμαχισμού, της αποφλοίωσης και της μετατόπισης των κορμών, των στύλων και των καυσόξυλων από το χώρο υλοτομίας στο δασόδρομο με χρήση ζώων σύρσης και φόρτου και με μηχανικά μέσα. Τονίσθηκε ότι σε μεγάλες κλίσεις που δεν μπορεί να χρησιμοποιηθούν ειδικά τρακτέρ πρέπει να χρησιμοποιούνται ζώα. Εντοπίσθηκαν τα θετικά και αρνητικά της όλης δύσκολης και επικίνδυνης εργασίας, σύμφωνα με τις αρχές που επιβάλλει η επιστήμη της Δασολογίας και η Αειφορική Διαχείριση των δασών μας.

Διακρίνουμε δύο περιόδους διαχείρισης των δασών μας, μια πρώτη από το 1950 έως 1985, κατά την οποία τηρούνταν αυστηρά οι κανόνες αειφορικής διαχείρισης και συγκομιδής του ξύλου από μια άρτια οργανωμένη Δασική Υπηρεσία και μια δεύτερη περίοδο υποβάθμισης της διαχείρισης των δασικών μας οικοσυστημάτων από το 1986 έως σήμερα με συνεχή υποβάθμισης της Δασικής Υπηρεσίας. Η τήρηση των αρχών της αειφορικής διαχείρισης των δασών μας και της οργάνωσης της Δασικής Υπηρεσίας πρέπει να αποτελέσει εθνικό στόχο, γιατί τα δάση μας είναι αστείρευτη πηγή πλούτου, ζωής και ανάπτυξης του τόπου μας.

Τονίσθηκε ότι ο δασικός πλούτος της Ευρυτανίας είναι πραγματικό χρυσάφι, που πρέπει και για λόγους κόστους, να αξιοποιείται κοντά στο δάσος που παράχθηκε και όχι με μεταφορά εκτός Νομού. Μια σωστή πολιτική θα ήταν να αξιοποιείται η πρώτη ύλη κορμών και λεπτών κορμών σε σύγχρονα Πριστήρια και σε καθετοποιημένες Μονάδες Ξύλινων Κατασκευών εντός του Νομού Ευρυτανίας. Τελικά προϊόντα θα είναι: διάφοροι τύποι δομικής ξυλείας ξηραμένης, μορφοποιημένης για πατώματα, επενδύσεις, ξυλοκατασκευές κ.α., πιστοποιημένης, εμποτισμένης για δομική χρήση, ξύλινες κατοικίες, στέγες, περιφράξεις, κατασκευές υπαίθρου κ.α.  

Τον επίλογο στον προβληματισμό και τις απαντήσεις για τις δυνατότητες της τοπικής οικονομίας, σε κλίμακα νομού, έδωσε η εισήγηση του Δρ. Βασιλείου Φιλίππου, Δασολόγου και Μέλους της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας ΣΥΝ.ΠΕ., με τίτλο Αειφορική διαχείριση υπολειμματικής δασικής βιομάζας και παραγωγή εξευγενισμένων στερεών βιοκαυσίμων – το παράδειγμα της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας. Η Ενεργειακή Κοινότητα Καρδίτσας, η ΕΣΕΚ ιδρύθηκε το 2010 ως ένας ενεργειακός συνεταιρισμός και το 2019 μετατράπηκε σε Ενεργειακή Κοινότητα σύμφωνα με τις διατάξεις του Νόμου 4513/2018. Από το 2017 έχει ιδρύσει και λειτουργεί μια μονάδα επεξεργασίας και τυποποίησης υπολειμματικής βιομάζας η οποία προέρχεται από το Νομό Καρδίτσα (δασικά υπολείμματα, αγροτικά υπολείμματα, κλαδέματα αστικών δένδρων, κ.α.) και τη μετατρέπει σε τελικό προϊόν με τη μορφή των σύμπηκτων βιομάζας, γνωστά και ως πέλλετ (pellet).

Το τελικό προϊόν της επεξεργασίας και τυποποίησης υπολειμματικής βιομάζας της Ενεργειακής Κοινότητας Καρδίτσας ΣΥΝ.ΠΕ. (https://www.esek.gr/)

Το Τμήμα Δασολογίας και Διαχείρισης Φυσικού Περιβάλλοντος δηλώνει την ικανοποίησή του από την επιτυχία της διοργάνωσης, στο μέτρο που επιτεύχθηκε ο στόχος της έναρξης ενός επιστημονικού διαλόγου με την πολιτική και την κοινωνία, στον τομέα της βιώσιμης και αειφορικής διαχείρισης του δασικού πλούτου.